روایت سند ساماندهی مجدد اندیشه و توسعه سرزمین من

محمد باقریان:

دیباچه

پیشگفتار

موضوع این سند، روایت ساماندهی مجدد اندیشه و توسعه سرزمین من، یا سرزمین توحید می‌دهد. سرزمینی که با «شناخت موقعیت» خود در تاریخ و هستی، به دنبال فهم جدیدی از انسان، خداوند، هستی و عاقبت کار این جهان می‌باشد.

اقلیم و دیاری را می‌خواهد ساماندهی مجدد نماید که مبنای خود را از کتاب هستی میگیرد. الگوهای تعامل ما تقسیم کار جدیدی را بین حکمرانان، جامعه مدنی و مردم می‌طلبد و جهان را نیازمند رویکردی نو می‌داند.

ما در این سند با رویکردی زبان بنیاد، تلاش کرده‌ایم هستی و خداوند را از نو فهم کنیم. بدین منظور «سامانه هرمنوتیک لسان صدق» در هستی را معرفی نموده‌ایم. ما روایت خود را از هویت جمعی، تحول خواهی مان در طول تاریخ بیان می‌نماییم تا بر اساس «خیرعمومی» چیستی و چگونگی جدیدی را با تعاملی تکامل بخش با جهان پیش رو مطرح نماییم.

از موفقیت‌ها  و اشتباهات در طول تاریخمان درس می­گیریم و از دیگران هم، چنین انتظار داریم تا نه براساس «من و منافع ما»و دشمنی با هرآنکس که آنرا بر نمی‌تابد، بلکه براساس «خیرعمومی» انسان‌ها و طبیعت، تحت سپهر خداوند به «ما و منافع مشترک جدید» در اقلیم پیش رو دست یابیم. همه آنچه داریم را به اشتراک می‌گذاریم و کاستی‌هایمان را با همکاری و همدلی یکدیگر برطرف نموده تا به درک جدیدی از «انسان، خداوند، اقلیم هستی و عاقبت کار» دست یابیم.

جهان در آستانه تحولات جدیدی است، مبانی نظری، نگاه، رویکرد، سامانی جدید و سبک زندگی نوینی را طلب می‌نماید. این امر به لحاظ عملکردمان در گذشته در تعامل با انسان‌ها، طبیعت و خداوند گویا به گونه‌ای تقدیر شده است که برای تدبیر جدید باید از توان جمعی محلی، منطقه‌ای و جهانی برای برون رفت از فروبستگی و تحقق «خیرعمومی» و توسعه پایدار با یاری خداوند بهره‌مند گردید.

این سند روایتی است، حاصل تلاش دست اندرکاران موسسه سیمای جوان و به ویژه جوانان علاقمند، پرسشگر، پژوهشگر و خواهان تحولی که فروتنانه آن را تقدیم همه حق طلبان می‌نمایند تا مورد نقد و بررسی و اصلاح قرار گیرد از این رو از همیاری همه این عزیزان گرانقدر صمیمانه تشکر می‌نماییم و آرزومند پیوستن دیگران برای تحقق رویای سرزمینمان هستیم.سرزمینی که محلی، منطقه‌ای و جهانی با هزار آوای متجلی در آهنگ توحید و مهرورزی، که یک صدا بیشتر ندارد.

محمد باقریان
گروه تحقیق و توسعه
موسسه سیمای جوان
زمستان ۱۴۰۰

مقدمه

• بیان موضوع
  • تاریخ پر فراز و نشیب این مرز و بوم، نشان از تلاش مستمر برای زندگی فردی و جمعی سعادتمند دارد. این بار وقوع انقلاب اسلامی به مثابه یک جنبش اجتماعی و مدعی سبک زندگی سعادتمند بر اساس آموزه­های اسلامی و به­عبارتی اتخاذ این پیش فرض که دین مبین اسلام به­عنوان راهنمای عمل اجتماعی قرار گیرد پا به عرصه تحولات اجتماعی این سرزمین گذاشت. این رویداد پس از صدر اسلام بی­تردید یکی از بزرگترین و تأثیرگذارترین حرکت­های اجتماعی در تاریخ معاصر ایران به حساب می­آید.
    بررسی فرابخشی روندهای کلی در جمهوری اسلامی نشانگر این واقعیت است که پس از پایه‌گذاری و تثبیت نظام در طی دهه اوّل، در دهه­های بعد کارنامه نظام شاهد شکل­گیری و نهادینه شدن چالش­های بسیاری است که علیرغم استقامت شگفت انگیز نظام و مردم به ویژه زنان و جوانان در تحمل آن، عدم حل و فصل مسائل، معضلات و ناکامی­ها در دستیابی به راه برون‌رفت ، این پرسش اساسی را مطرح می سازد که چرا تاکنون نتوانسته­ایم بر این چالش­های نظری فائق و تحولی سرنوشت ساز را ورق بزنیم؟
    مرور تجربیات، تاریخ و رویدادهای دهه‌ها و یا شاید سده‌های اخیر نیز نشان‌دهنده آن است که اغلب مشکلات و معضلات نه تنها حل نشده بلکه در بطن و ساختارهای کشور، تعمیق و تشدید و نهادینه شده­اند. هر چند جمهوری اسلامی توانسته دستاوردهایی را در این دوران در کارنامه خود داشته باشد اما نمی‌توان آن را بیرون از این روند کلی در طول سده‌های اخیر در ایران دانست و همچنان این روندها ادامه داشته و تاثیر خود را بر ساحت­ها و حوزه‌های مختلف عملی و نظری برجای گذاشته است. از اینرو می­توان بسیاری از معضلات موجود در دوره جمهوری اسلامی را ادامه روندهای گذشته دانست که در شکل جدیدی در چهار دهه اخیر بازتولید گردیده­اند. بدین ترتیب این روندهای مزمن توسعه نیافتگی و فروبستگی را در نظر، مدیریت (چگونگی تبدیل نظر به عمل) و چرایی عدم حل و فصل آن در رسیدن به توسعه و توسعه پایدار را بایستی در طول چند سده اخیر حول بنیان‌های هفتگانه توسعه (شناخت موقعیت، اقلیم، فرآیندهای پایه، سامانه آینده­پرداز، مشارکت همگانی، سامان­دهی توسعه خیرعمومی، ساماندهی ظرفیت­سازی توسعه) بررسی نمود.

• • توسعه نیافتگی، عدم دستیابی به توسعه پایدار، عدم درک اهمیت مدیریت، همگی به این نکته اساسی برمی‌گردد که نوعی فروبستگی در حوزه اندیشه رخ می­دهد که موجد فساد در مدیریت، توسعه و توسعه پایدار می‌گردد. به عبارتی، اندیشه‌ای که چیستی، چرایی و چگونگی را در سلم با هستی جستجو ننماید نهایتا در چمبره حصر اندیشه­ای و فساد زندانی و «همه را بر گِرد خود» می‌خواهد و نوعی فروبستگی به لحاظ انقطاع تعامل با هستی و دیگران رخ می‌دهد.

نکته‌ای که می‌توان بر آن تاکید نمود این است که پاسخ به پرسش اساسی توسعه نیافتگی،تحقق پیش‌نیازهایی در حوزه اندیشه و دستاوردهای ناشی از آن است که در صورت فقدان، نه درکی کامل از معضلات و ریشه‌های آنها شکل خواهد گرفت و نه دستیابی به راه برون‌رفتی جامع و بنیادین امکان‌پذیر خواهد شد.

• • نتیجه آنکه برای رسیدن به راه برون‌رفت نیازمند رویکردی نو می­باشیم تا بر اساس آن بتوان چیستی و چگونگی این برون رفت را بر اساس موازین زیر ارائه نماییم :
    • مبتنی برتجربیات برآمده از تاریخ پرفراز و نشیب اندیشه، مدیریت، توسعه و توسعه پایدار در ایران
    • متناسب با موقعیت امروز، بویژه جامعه مدنی و دغدغه مندان اجتماعی تحول خواه
    • با ادبیات علمی ـ فنی یا زبان زمانه
  • سند حاضر روایتی است از توصیف و تبیین مسأله، تحلیلی پنج سطحی موجد موقعیت کنونی، تبیین مواضع ما، اقلیم به­سامان، راه برون رفت و مشخصات سامانه مربوطه، تجویز ملاحظات نظری ـ کاربردی برای تثبیت توسعه پایدار، ارائه برنامه­های دوران گزار و جمعبندی محورهای ظرفیت سازی در خیر عمومی برای آینده پیش رو ست.
  • مجموعه حاضر از یکسو سندی است مستند به استنتاج­های روشمند متکی به قرآن کریم و از سوی دیگر برای جانمایی این سند در میان تلاش­های به عمل آمده برای توسعه ملّی ناچار از تبیین نمونه هایی از تقسیمات و گروه بندی­های مباحث مختلف در حوزه اندیشه، مدیریت ، توسعه و توسعه پایدار گردیده‌ایم که ضرورتاً مورد تأیید نبوده و صرفاً برای توضیح بیشتر و تبیین جایگاه در این سند ارائه گردیده­اند.
  • در ارائه مطالب تلاش گردیده تا هر موضوعی به صورت بندهای مستقل و در عین حال پیوسته به هم ارائه تا اهم مطالب اساسی که در این سند بایستی ارائه گردند حتی المقدور وضوح بیشتری یابند
• مخاطبان و اقلیم گفتگو

مخاطبان این سند سه لایه حکمرانی، جامعه مدنی و مردم (بخش خصوصی) را شامل می گردد، که از ادبیات مشترک در حوزه اندیشه، مدیریت، توسعه و توسعه پایدار برخوردار نبوده و حقایق زیر کار ایجاد مفاهمه را دشوارتر کرده است:

• • انقلاب اسلامی و عملکرد جمهوری اسلامی نه تنها تقسیم کار نیم بند گذشته بین سه لایه اقلیم را بهم ریخت بلکه داعیه انقلاب اسلامی مبنی بر ارائه الگویی برای سبک زندگی جدید بدون پیش نیازهای نظری به زبان زمانه ، فقدان کادرهای مدیریتی آشنا به «شناخت موقعیت» و مهارتهای لازم برای تبدیل نظر به عمل (دانش و مهارتهای مدیریت توسعه و توسعه پایدار) به مراتب رابطه دولت ـ ملت به مرور زمان پیچیده تر و از آشفتگیهای بیشتری متأثر گردید.
  • غلبه بر دشواری فراهم نبودن اقلیم مناسب با تقسیم کار روشن، مبانی نظری متفاهم، فقدان سواد عمومی در لایه­های سه گانه­های اقلیم و گفتمان ملّی کار تولید اسنادی شبیه تلاش حاضر را به مراتب دشوارتر نموده و در این زمینه وظیفه فعالان جامعه مدنی در اصلاح و بهبود ادبیات اندیشه، مدیریت ، توسعه و توسعه پایدار را سنگین­تر کرده است، بگونه­ای همزمان با مخاطب­یابی بایستی صبورانه به نوعی حرکت وحدت بخش در این زمینه اهتمام ورزند تا مفاهمه فراگیر برای توسعه شکل گیرد.
  • از ­این­رو این سند تلاش می­نماید تا در درجه اول با فعالان دلسوز حوزه حکمرانی، پیشتازان جامعه مدنی (به ویژه حوزویان و دانشگاهیان) و دغدغه مندان اجرایی تحول خواه (کاربدستان) که درحوزه­های مختلف فداکارانه تلاش می­نمایند ارتباط برقرار نماید. انتظار می­رود این عزیزان با رویکردی مشفقانه و مشارکت­جو و مبتنی بر فرهنگ نوپای گفتگو و دیالوگ با این کوشش برخورد نمایند.
  • منظومه واژگان و تبیین­های پایه برای همسویی با مخاطبان (پیوست یک) کوششی است برای ایجاد ادبیات مشترک مبتنی بر واژگان مرسوم در حوزه اندیشه، مدیریت،توسعه و توسعه پایدار و مفاهیم کاربستی برگرفته از قرآن کریم که توصیه میگردد در طول بررسی متن اصلی و یا قبل از ورود به متن مورد مطالعه قرار گیرد.
    باتوجه به استفاده از مهمترین ملاحظات نظری ـ کاربردی برای عملیاتی شدن سند حاضر، حجم مطالعات انجام شده و نیز واژه پردازی و تبیین مبتنی بر مبانی نظری قرآنی برای ایجاد سواد عمومی و دشواری مفاهمه در فضای ملی روی اینگونه اسناد تلاش نموده­ایم در بخش­های مختلف سند با حفظ مفاهیم فنی به نوعی دستاوردی برای انواع مخاطبان داشته باشیم و در ضمن یکپارچگی سند حفظ گردد .
    لازم به تذکر است که کشور ما در زمینه سواد عمومی به عنوان پیش نیاز توسعه علیرغم حضور متخصصان در حوزه­های مختلف تا کنون اقدام فراگیر ملّی به عمل نیاورده است و این کوشش می­تواند شروعی برای اقدام به این امر اساسی باشد.

• • موضع و رویکرد پدید آورندگان سند در تقسیم بندیهای جهانی در گروه دوم دسته دوم تعریف می­گردند (تبیین مشروح در پیوست یک ـ قسمت اول) این گروه از موضع دین به عنوان راهنمای عمل اجتماعی در جامعه مدنی و دریافت‌های حاصل از آن برای تعامل با حقایق علمی روز تلاش دارند در ساماندهی مجدد ملّی، منطقه­ای و جهان پیش‌رو از موضع دین همراه با بهره‌گیری از علوم رایج روز مشارکت موثر نموده و چارچوبی وحدت بخش برای هم‌آوایی علم و دین و رسیدن به مبانی نظری مشترک، فراهم نمایند.
• چگونگی تهیه و تدوین سند حاضر

دغدغه ها و چگونگی پاسخگویی تهیه و تدوین سند به صورت اجمال مراحل زیر را طی نموده است:

• • دشواریها و معضلات فراروی مدیریت و توسعه ملی بعد از تجربه انقلاب اسلامی و پرسشهای اساسی و تجربه ما در سیمای جوان و تدوین اسناد ملی و توسعه‌ای کشور که چگونه در تجربیات گذشته اسناد مدارک معتبر دینی نتوانسته است الگوی مناسب و ماندگاری را ارائه نماید
  • رجوع مجدد به قرآن کریم با استفاده از کلیات علم هرمنوتیک و دستیابی به سامانه هرمنوتیک لسان صدق مستند به مضامین قرآنی و الگوی مرجع یعنی سوره حمد و پاسخگویی شگفت انگیز به سوالات بی پاسخ مدیریت و توسعه با زبان زمانه
  • بررسی روندهای چالش برانگیز ملّی، منطقه ای و جهانی برای آزمون کارآمدی سامانه هرمنوتیک لسان صدق در توضیح و ارائه راهکارهای روزآمد برای روندهای انتخابی
  • دستیابی به الگوهای مدیریت و توسعه نظیر دولت ـ ملّت و شیوه آینده پردازی و رسیدن به تعاریف پایه در مدیریت و توسعه پایدار
  • شناسایی قوای پنج­گانه انسان (خیرخواهی، عدالت­خواهی، حق­طلبی، خلاقیت و خردورزی) و چگونگی مواجهه این قوا با مضامین قرآنی برای دریافت چیستی و چرایی ساختارهای زبان بنیاد قرآنی (نظیر حرف، کلمه، آیه ، سوره و… ) و کاربرد آن در حوزه اجتماعی
  • دستیابی به ادبیات معادل سازی ساختارهای زبان بنیاد به زبان زمانه (به کمک سامانه هرمنوتیک لسان صدق) و تولید اسناد پایه برای موضوعات و معضلات مختلف توسعه و تکرار پذیر در هر مقیاس مدنی (طی برگزاری ده گروه کارگاه­های تبیین مضامین قرآنی با بکارگیری روشهای هفتگانه سامانه هرمنوتیک لسان صدق در پنج سال گذشته )
  • طرح ریزی سند ساماندهی مجدد سرزمینی با ارائه برنامه های دوران گذار و تحول مبتنی بر الگوهای بدست آمده و جانمایی مطالعات انجام شده و تهیه و تدوین سند حاضر

 

• مشارکت توانمندساز

مؤسسه سیمای جوان صمیمانه مشارکت همه مخاطبان را برای سنجش کارآمدی، نقد مشفقانه، اصلاح، و ارائه مضامین روشنگر و تکامل بخش همگان را در تعامل با این سند آرزومند است. این مشارکت می­تواند سیر تکامل قاعده­مند این منظومه اندیشه­ای، مدیریتی و توسعه­ای را متناسب با باورهای این مرز و بوم سامان دهد تا اساسی­ترین حلقه­ مفقوده جریان توسعه در فضای ملّی، منطقه­ای و مشارکت در فعالیت­های جامعه جهانی را پایه گزاری نماید

• مواجهه و تعامل با سند

ادبیاتی که در این سند با آن روبرو  می­شوید حاصل فرآیند بهره گیری از ادبیات مدیریت و توسعه رایج و مقابله آن با مضامین متناظر از قرآن کریم و نهایتاً منظومه جدیدی از مفاهیم و الگوها در حوزه مدیریت و توسعه را به زبان زمانه ارائه می­نماید که تعامل با آنها نیازمند صبوری با نگاهی مشارکت جو برای نقد، اصلاح و بهبود آنها می­باشد

این ادبیات با استفاده از سامانه هرمنوتیک لسان صدق و ترکیب آن با مفاهیم جاری حاصل گردیده و تدریجاً در طول سند با کاربردهای آن آشنا و کارآمدی آن قابل ارزیابی می گردد

• کاربست های مدنی 

در این سند تمام مضامین برگرفته از قرآن کریم با بهره گیری از مضامین رایج به زبان زمانه و به کاربست مدنی و هدایت و حمایتهای لازم تبدیل گردیده است که دستاوردهای آن در همین سند مشاهده می­گردد. در حقیقت از این پس ما می­توانیم برای حل مسائل زمانه در حوزه های مبانی نظری و کاربردی در مقیاس های مدنی وارد عمل شده و مخاطبان و کسانیکه در این زمینه طالب همکاری و دریافت پاسخ های جدید مبتنی بر مبانی ما باشند مسیر زیر طراحی که طبق آن می توانند به کاربست های مدنی لازم دست یابند:

• تبیین موضوع مورد مطالبه مبتنی بر بهترین چارچوب ها و تجربیات زمانه توسط مخاطبان
• نقد دستاوردهای مطالعات وضع موجود، اصلاح، تکمیل و یا ارائه دستاوردهای کاملا جدید توسط ما
• معادل سازی و ارائه کاربست های جدید مدنی برای حل موضوعات انتخابی

این فرآیند اجمالی اعملاً در دهه اخیر برای طراحی های مفهومی و ارائه پاسخ های نظری ـ کاربردی را تجربه نموده که به تدریج در فضای عمومی ارائه خواهد شد.

 

• ظرفیت سازی

سند حاضر در این مرحله با همیاری پیشتازان حوزه­های اندیشه، مدیریت، توسعه و توسعه پایدار نسبت به ظرفیت سازی در خیرعمومی برای زیر ساخت های لازم تلاش می­نماید. نمونه­ای از این تلاش­ها پیوست یک سند حاضر می­باشد که به صورت منظومه­ای از تبیین ها و واژگان پایه در هفت گروه ارائه گردیده است و می­تواند دست مایه افق معنایی جدیدی برای برون رفت از «فرو بستگی و تعلیق تاریخی در اندیشه، مدیریت،توسعه و توسعه پایدار» ایران را فراهم سازد

 

تببین اجمالی کلیات سند

کلیات این سند در قالب هفت بخش بشرح زیر تنظیم و گردیده است:

• • بخش اول: فروبستگی اندیشه، مدیریت، توسعه و توسعه پایدار در ایران

• • بخش دوم: ما و اقلیم جهانی

• • بخش سوم: در جستجوی راه برون رفت

• • بخش چهارم: ره یافت توسعه فرا عصری ـ سامانه هرمنوتیک لسان صدق

• • بخش پنجم : تبیین هستی‌شناختی (مبانی نظری)

• • بخش ششم: چارچوب و برنامه های دوران گذار و تحول

• • بخش هفتم: آموزه های فراعصری و زمانه­ای