برگزیده‌ها

اگر انسان چنان است و خوبی در زندگی چنین آسان دست یافتنی است، پس چرا بشر در تاریخ اینهمه رنج دیده و بلا کشیده است. آیا متفکران و خیر خواهان به خطا رفته اند، یا خطا کارانی  مهار بشریت را به اختیار گرفته اند؟  یا  چه بسا اگر نبودند خیرخواهان و ایثار گرانی که یا به صلیبهای آشکار و پنهان  کشیدندشان یا دهانشان را دوخته اند، یا جسم و جانشان را سوخته اند، وضع بشر از این هم بدتر می بود.

در قرن شانزدهم میلادی، توماس هابز (فیلسوف و اندیشمند ارجمند سیاسی انگلیسی) با مشاهده وضعیتی مشابه، بنیاد فلسفه سیاسی خود را بر آن گذاشت که آنچه رفتار انسانی را تعیین می‌کند، غریزه بقاست و از آنجا که منابع همیشه محدود است، تنازع برای بقا، انسان‌ها را در مصرف این منابع محدود به گرگی برای انسان‌های دیگر بدل می‌کند و از این‌رو آنچه در میان جوامع انسانی در حالت طبیعی آن برقرار است «جنگ همه با همه» است!

باستان­شناسی پس­ماند برای نخستین بار در ایران با حمایت مرکز مطالعات و برنامه‌­ریزی شهر تهران و مرکز پژوهشیِ آفرینش و با مسئولیت اجرایی نگارنده در سال‌های نود و شش و نود و هفت در دو منطقه هفت و هفده در تهران به اجرا درآمد. در این پژوهش دوازده نفر از فارغ­التحصیلان رشته­‌های باستان­شناسی و جامعه‌­شناسی، مطالعات فرهنگی و حقوق شرکت داشتند.

امروزه ما در بحبوحه عصری از بی‌ثباتی‌های ناگهانی زندگی می‌کنیم. ما بیش از همیشه به آزادی نیاز داریم، و در عین حال دالان آزادی باریک‌تر و پرمخاطره‌تر می‌شود. از دست رفتن آزادی سیاسی ما، هر قدر که مهیب، «تنها» خطر آرمیده در افق نیست، بلکه اضمحلال بهروزی و امنیتی که آزادی بدان وابسته است نیز تهدیدی جدی است. در آن سوی دالان آزادی جاده ویرانی کشیده شده است.

به‌نظر می‌آید که با پرداختن به علوم انسانی، سوال انسان چیست نیز ضرورتاً پاسخ داده می‌شود. ولی اینگونه نیست. برای فهم چرایی این موضوع ابتدا خوب است که به تعریف علم رجوع کنیم. مارتین هایدگر در بررسی پدیدارشناسانه علوم نشان می‌دهد که علم به عنوان رویداشت (Verhalten, Comportment) ابتدا باید بن‌مایه هستی شناختی قلمرو مورد بررسی علم را پیشاپیش نزد خود داشته باشد.

به‌دلیل پیچیدگی مقولات مورد تفکر این نظریه‌پردازان حتی خود آنها مجبور بودند تا اندازه‌ای مکث کنند تا بخوبی و روشنی تبعات تفکر خود را بشناسند.  در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ قرن ۲۰ میلادی هنوز نظریه‌پردازان اروپایی و آمریکاییِ طرفدار نیچه و هایدگر به‌لحاظ فکری به انسجام نرسیده بودند و برای مدتی مسحور و درگیر هضم یافته‌های خود شده بودند.

اولین مشکل این است که چون در ایران نظریات توسعه نداشته ایم، رابطه بین برنامه­های توسعه، از یک سو، و فکر توسعه، از سوی دیگر، مشخص نبوده است. دوم اینکه، آمار علمی و رسمی نشان می­دهد که میزان تحقق برنامه­‌های توسعه در ایران از ابتدا ۳۰ درصد بوده است؛ ولی در ریشه­‌یابی این مسئله هیچ اشاره‌­ای به عدم تناسب نظریات توسعه با مسائل کشور ما نشده است، زیرا یک مکتب فکری و یک نوع اندیشه سیاسی معینی از آن نظریات حمایت می­کرد وجود نداشت.

سخنرانی دکتر جهانگیر کرمی در جلسه هم‌اندیشی ماهانه مرکز پژوهشی توسعه اجتماعی آفرینش با عنوان تجربه توسعه در روسیه در تاریخ پنجشنبه ۷ آذر ۱۳۹۸

شاید بتوان گفت که پس از نخستین تماس/ مواجهه عمومی ایرانیان با تجدد طی جنگ‌های ایران و روس در دوره پادشاهی فتحعلیشاه قاجار و آگاهی عمومی نسبت به عقب‌ماندگی ایران از دنیای پیرامونش، ایده «پیشرفت» به عنوان اصلی‌ترین آرزوی مردمان این سرزمین و پایدارترین مطالبه ملی جامعه ایرانی باقیمانده است؛ ایده‌ای که بعدها در ادبیات سیاسی کشور با عنوان «توسعه» به‌رسمیت شناخته شد و تحقق آن، هدف اصلی همه دولت‌های ایران معاصر قرار گرفت.

این مقاله سعی در پاسخ به سؤال اصلی همایش بین‌المللی انجمن علوم سیاسی ایران (۱۳۹۸) تحت عنوان «اصلی‌ترین مشکل ایرانِ کنونی و راه فهم و حل آن از نظرگاه علم الاجتماع و بویژه سیاست چیست؟» دارد.